Kush ishte Skënderbeu?Dy ditë më parë gazeta e madhe zvicerane Neue Zürcher Zeitung botoi artikullin e mëposhtëm lidhur me debatin për Skënderbeun në ShqipëriNjë i ashtuquajtur sakrilegj ndez gjakrat në ShqipëriNjë biografi e re nga pena e historianit zviceran të Europës Juglindore, Oliver Jens Schmitt, i cili i bën korrigjime figurës së amplifikuar mitologjike të heroit kombëtar shqiptar, shpërtheu në Shqipëri një stuhi zemërate. Megjithatë sa më shumë që e lexojnë njerëzit këtë libër, aq më i shpeshtë është miratimi për të.Historiani që merret me mesjetën rrallë e tek mund të hyjë në skenën e debatit publik. Bie fjala si biograf i një sundimtari të shekullit 15, për shembull i Karl Guximtarit të Burgundisë, nuk ke si bëhesh objekt i një fushate agresive. Por krejt ndryshe ndodhi në anën juglindore të Europës, sikurse e përjetoi historiani zviceran Oliver Jens Schmitt. Bazeliani, profesor i historisë së Europës Juglindore në universitetin e Vjenës, është njohës i sprovuar i historisë së kësaj pjese të kontinentit. Në nëntor të vitit të kaluar u botua në shqip biografia e tij për heroin kombëtar shqiptar Gjergj Kastriotin, të njohur më mirë si Skënderbeu (1405-1468).Një mit kombëtarNjë biografi kritike e Skënderbeut ishte prej kohësh dëshirë e shkencës. Ky fisnik arbër, i cili në oborrin e sulltanit osman e kishte ndërruar fenë e tij në islamike e pas kësaj kishte bërë karrierë të shpejtë, më 1443 ndërroi kamp, u kthye në krishterim dhe luftoi për një çerek shekulli kundër osmanëve. Në fund të shekullit 19 lëvizja kombëtare shqiptare e ngriti atë në mit nacional. Pas Luftës së Dytë Botërore kulti i Skënderbeut mori nën regjimin komunist të Enver Hoxhës trajta gati monstruoze, duke hedhur rrënjë thellë, falë arsimit të përgjithshëm të detyruar, në ndërgjegjen e popullsisë.Aso kohe u kristalizua edhe një imazh kanonik i Skënderbeut. Lufta e Skënderbeut u interpretua si një luftë çlirimtare kombëtare nën udhëheqjen e një prijësi gjenial - çka e stilizoi Skënderbeun si pararendës të Enver Hoxhës. Edhe në treva të tjera të banuara nga shqiptarë, në Kosovë e Maqedoni, u përhap gjithashtu kulti i Skënderbeut.Mbi një sfond të tillë të një nderimi thuajse fetar, një paraqitje e ngritur mbi kritere shkencore veç mund të provokonte. Menjëherë pas prezantimit të librit në fillim të nëntorit shkrimtari Ismail Kadare, i cili e sheh veten si mendimtarin autoritativ të Shqipërisë, hapi fushatën. Në çmitologjizimin e Skënderbeut ai shihte një sulm kundër idesë së lirisë. Sipas tij njerëz perversë ishin mbledhur rreth një pseudointelektuali për të sulmuar nëpërmjet paraqitjes negative të Skënderbeut atë figurë që simbolizonte unitetin e Shqipërisë me Europën.Kush i ka lexuar romanet e Kadaresë nuk mund të habitet nga ky pozicionim. Tek e fundit me veprën e tij ai ka kontribuar - ndër të tjera me romanin "Kështjella" - që të krijohet ai mit kombëtar, të cilin tashmë po e sheh të rrezikuar.Në debatin publik të Shqipërisë Kadareja është figura prijëse e kampit mbizotërues nacional-proeuropian, për të cilin miti i Skënderbeut shërben si dëshmi e identitetit europian të shqiptarëve. Në gjurmët e Kadaresë vazhduan edhe dy përfaqësuesit më të lartë të shtetit, kryeministri Sali Berisha dhe presidenti i shtetit Bamir Topi. Në fillim të dhjetorit Berisha shpalli se figura e Skënderbeut do të zërë vend si simbol në letër-njoftimet e reja. Në festimin solemn të 541-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, presidenti i vendit Bamir Topi foli për disa mendje skllevërish që kërkonin të ndryshonin rolin e Skënderbeut në historinë e Shqipërisë dhe në qytetërimin europian. Në forumet mediatike dhe të internetit libri u cilësua si "përrallë" ose si "roman", më së shumti prej njerëzish të cilët, ashtu si Kadareja, librin e njihnin vetëm me të dëgjuar. Dhe ngaqë përkthimin shqip e kishte financuar DEZA, gazeta bulevardeske "Sot" ambasadën zvicerane e emërtoi si "ambasadë horrash".Ishin sidomos dy pika të biografisë që i kishin indinjuar kundërshtarët. Kështu Schmitti, i mbështetur mbi një bazë solide dokumentare, e shihte hakmarrjen për vrasjen e t'et me urdhër të sulltanit si motivin e mirëfilltë që Skënderbeu ndërroi kampe dhe i shpalli luftë atij. Ky motiv me kumbim arkaik me sa duket nuk mund të kapërdihej nga kundërshtarët e biografisë. Sidoqoftë në këtë pikë dëgjoheshin edhe zëra të tjerë, shumë më të dobët, ata proislamë apo të kampit islamist.Ky kamp nuk është më pak nacionalist, vetëm se nga këndvështrimi i tij islamizimi e ka shpëtuar identitetin kombëtar të shqiptarëve përballë kanosjes së sllavizimit apo të greqizimit. Kështu politikani islamist Abdi Baleta botoi në gazetën ultranacionaliste "Bota Sot" një seri artikujsh në mbrojtje të librit. Pikërisht gjakmarrja si motiv i Skënderbeut dëshmonte, sipas Baletës, identitetin shqiptar.Kombi i grabitur?Pothuajse në mënyrë histerike u reagua ndaj përmendjes në libër të emrit të t'et të Skënderbeut - ashtu si dhe në dokumentet e kohës - si Ivan, e jo si Gjon, ekuivalenti shqiptar. Në këtë mënyrë po i grabitej kombit shqiptar jo vetëm babai, por edhe biri, duke u bërë ky serb. Ky i ashtuquajtur "çshqiptarizim" i babai të Skënderbeut ishte temë mbisunduese e forumeve në internet.Mirëpo Schmitti asgjëkund nuk e vë në pikëpyetje shqiptarësinë e Skënderbeut dhe të babait të tij. Vetëm se ai e bën të qartë që Skënderbeu dhe familja e tij jetonin në një rajon dhe një mjedis personal të përzier etnikisht. E ëma e Skënderbeut ishte sllave. Po kështu revoltohen kundërshtarët e biografisë nga fakti që ky mjedis ishte i krishterë-ortodoks (vetëm kur u kthye nga Islami në krishterim Skënderbeu iu drejtua katolicizmit), pasi për ta anti-europian është jo vetëm Islami por edhe ortodoksia. Veç kësaj ata që shihen si armiq të kombit shqiptar, fqinjët serbë dhe grekë, identifikohen me ortodoksinë.Megjithatë sa më shumë që zgjaste konflikti, aq më shpesh dëgjoheshin vlerësimet pozitive për librin - edhe veç prej faktit se ndërkohë ai ishte lexuar.Dy përfaqësues të kampit të shoqërisë civile, të dobët deri tani si në të gjitha vendet e Europës Juglindore, Ardian Klosi dhe Fatos Lubonja, të dy prej kohësh kritikë të ashpër të Kadaresë, në të vërtetë e kishin ngritur zërin qysh herët dhe qartazi. Klosi, studiues i letërsisë dhe publicist, që kishte qenë edhe përkthyesi i librit, kërkoi në krye të debatit që të ndërroheshin librat e shkollës me përmbajtje nacionaliste. Lubonja, për vite të shumta nën diktaturë i burgosur politik dhe një nga intelektualët më të ndriçuar e më me profil të vendit, kujtoi se ishte trashëgimia komuniste ajo që nxirrte krye në këtë debat. Në qoftë se kërkohej mbërritja në një shoqëri demokratike dhe pluraliste, atëherë duheshin kapërcyer mitet nacionaliste.Jo vetëm në Shqipëri por edhe në vende të tjera të rajonit përpjekjet për t'u marrë me mitet nacionale në mënyrë kritike, kanë shkaktuar reagime të ashpra mbrojtëse, sikurse ka ndodhur kohët e fundit në Greqi dhe në Bullgari. Në këto kundërvënie ithtarët e status quo-së kanë treguar njohje të cekët dhe emoncionalizëm agresiv, i cili shkon deri në kërcënime personale. Veç kësaj është kërkuar gjithmonë në prapaskenë një komplot i drejtuar nga të huajt - natyrisht identiteti i komplotistëve ndryshon sipas vendit. Në rastin e biografisë së Skënderbeut u tha se ajo është financuar nga serbët dhe nga lobi grek.Skënderbeut i vihet një rëndësi e madhe për identitetin e shqiptarëve si simbol kombëtar, edhe pas fundit të komunizmit, edhe në orientimin e ri politik. Por shdërrimi i vendit ka mbetur në gjysmë të rrugës, siç e tregon dobësia e shoqërisë civile. Shteti dhe qarqet drejtuese vazhdojnë të pretendojnë sovranitetin mbi interpretimin e së shkuarës. E pra ka për të zgjatur ende shumë kohë derisa të mos luaj më ndonjë rol, në pikëpamje të reagimeve, nëse botohet një biografi e Karl Guximtarit apo e Skënderbeut.
